نهم ربيع الاول، نه تنها نخستين روز امامت امام عصر عليه السلام است، بلكه آغاز دوره‌اي حياتي و مهم در تاريخ شيعه نيز به شمار مي‌آيد. در سال روز نهم ربيع الاول كه يادمان آغاز امامت ولي عصر عليه السلام است، تصميم گرفتيم در چند سطر كوتاه به رخ دادهايي كه پس از شهادت امام حسن عسكري عليه السلام در سامرا روي داد، اشاره كنيم.

روز جمعه، هشتم ربيع الاول سال 260 هـ.ق، امام حسن عسكري عليه‌السلام پس از اين كه نماز صبح را خواندند، بر اثر زهري كه هشت روز قبل معتمد به ايشان خورانده بود، به شهادت رسيد. اين حادثه در شرايطي روي داد كه امام يازدهم افزون بر اين كه مانند پدران خود زمينه را براي غيبت آماده كرده بود، شب پيش از شهادت شان، دور از چشم مأموران خليفه، نامه‌هاي بسياري به شهرهاي شيعه نشين فرستادند. خبر شهادت امام در سراسر شهر سامرا پيچيد و مردم به احترام او عزاداري كردند. به گفته مورخان، در روز شهادت امام، سامرا به صحراي قيامت تبديل شده بود.

عثمان بن سعيد عمري، به نمايندگي از حجت بن‌الحسن عليه‌السلام متصدي غسل و كفن و دفن حضرت شد و بر اساس گفته شيخ صدوق، خود امام زمان عليه‌السلام با كنار زدن عمويش جعفر كه قصد نمازگزاردن داشت، بر بدن پدر بزرگوارش نماز خواند.

حكومت عباسي از مدت‌ها پيش بر اساس سخن رسول‌الله صلي‌الله عليه و آله و امامان معصوم عليهم السلام مبني بر اين كه مهدي فرزند امام حسن عسکري عليه السلام است، امام يازدهم را زير نظر داشت و مراقب بود تا فرزندي از ايشان نماند، ولي امام يازدهم با پنهان نگه داشتن خبر ولادت فرزندش اين نقشه را باطل كرده بود. پس از شهادت امام كم كم خبر فرزندي به نام مهدي عليه‌السلام پخش شد و تلاش چند باره خليفه عباسي براي يافتن امام مهدي عليه‌السلام به نتيجه نرسيد.

عثمان بن سعيد، نائب اول امام بود و با آغاز غيبت ولي عصر عليه السلام توقيعات حضرت را به شيعيان مي‌رساند. از همين زمان بود كه شيعيان براي نخستين بار طعم غيبت را چشيدند. آغاز غيبت صغرا مصادف با آغاز امامت حضرت مهدي عليه السلام بود تا مردم آرام آرام با مفهوم تلخ و دردناک غيبت آشنا شده، بتوانند تا آن زمان كه به اشتباه خود پي مي‌برند و به وظايف خود در برابر امامان آگاه مي‌شوند، همچنان ديندار بمانند. در دوران غيبت صغرا چهار نايب خاص، امر وساطت ميان امام عليه السلام و شيعيان را به عهده داشته و چنان‌كه خواهيم ديد، همه آنها معروف و سرشناس بوده‌اند. آنان احكام دين را از وجود اقدس امام زمان عليه السلام گرفته و در اختيار شيعيان مي‌گذاشتند. سؤالات [كتبي و شفاهي] ايشان را به حضور امام زمان عليه السلام برده و سپس پاسخ را به شيعيان مي‌رسانيدند و همچنين، وجوه شرعي شيعيان را با وكالتي، كه از امام داشتند، مي‌گرفتند [و به حضرت تحويل مي‌دادند يا با اجازة ايشان مصرف مي‌كردند] آنان جمعي بودند كه امام حسن عسكري عليه السلام در زمان حيات خود عدالتشان را تأييد فرمود و همه را به عنوان امين امام زمان عليه السلام معرفي كرد و بعد از خود، ناظر املاک و متصدي كارهاي خويش گردانيد، و آنها را با نام و نسب به مردم معرفي نمود.