تاريخ سياسي عراق پس از سقوط صدام حسين (از 2020 تا 2003) نوشته مرتضي اکبري در 1399 خورشيدي توسط انتشارات هاوار در 317 صفحه به چاپ رسيد. مولف در اين کتاب با وجود کمبود منابع توانسته کتابي جامع در خصوص فراز و فرود مردم عراق در اين بازه زماني را به رشته تحرير درآورد.

   به گزارش روابط عمومي، از 9 آوريل 2003 ميلادي به بعد دوره جديدي در تاريخ عراق شروع شده، که شايد اين دوره را عصر رهايي مردم عراق از حاکميت کودتاها و ديکتاتوري‌ها دانست. در اين دوره گرچه هنوز ثبات کامل سياسي در عراق حکمفرما نشده است اما حاصل آن آزادي مردم عراق از حاکميت حزب بعث است که تجربه دموکراسي را به دنبال دارد. اين بخشي از سخنان مرتضي اکبري پژوهشگر تاريخ عراق است که در مقدمه کتاب خود با عنوان تاريخ سياسي عراق پس از سقوط صدام حسين بدان اشاره کرده است.

بايد اذعان داشت که عراق از جمله کشورهايي بود که پس از جنگ جهاني اول (1914 تا 1918 ميلادي) از تجزيه امپراتوري عثماني پا به حيات سياسي گذاشت. اين کشور از اتحاد ايالت هاي موصل، بغداد و بصره تشکيل شد و از 1920 تا 1932 تحت قيموميت انگليس بود تا اين‌که با اعتراض علما و تلاش سياستمداران عراقي در 1932 استقلال کامل يافت. سپس کودتاي نظامي در 1958 ميلادي عليه نظام سلطنتي انجام گرفت و به برقراري نظام جمهوري منجر شد. از 1958 تا قدرت‌يابي حزب بعث در 1968، تاريخ عراق شاهد کودتاهاي نظامي متعددي است که گاهي با فاصله بسيار کوتاه از هم ديگر انجام مي‌گرفت و موجب رعب و وحشت در ميان مردم و باعث قتل‌عام مخالفان مي‌شد. [1] تا اينکه به دليل عدم همکاري صدام حسين  با آمريکا و کارشناسان سازمان ملل در خصوص سلاح هاي کشتارجمعي و حضور القاعده در عراق، جبهه ائتلاف با فرماندهي آمريکا در 20 مارس 2003 ميلادي به عراق حمله کردند. به دنبال اين حمله به حاکميت حزب بعث عراق پايان داده شد. از 2003 تا 2006 عراق توسط نمايندگان آمريکا در عراق اداره مي شد و از سال 2004 تا 2006 شوراي حکومتي موقت، کشور عراق را اداره مي کرد.  مرتضي اکبري بر اين باور است که باوجود دولت هايي که در عراق روي کار آمده اند، اما هنوز آرامش و ثبات سياسي کامل در اين کشور برقرار نشده ا ست. انفجارهاي مختلف به ويژه پس از سقوط صدام حسين، دخالت بيگانگان در عراق، درگيري هاي داخلي، ظهور داعش، بيکاري، نارضايتي عمومي مردم از اوضاع اقتصادي و ناآرامي هاي اواخر 2019 ميلادي از جمله مشکلات عراق بود، که در عدم ثبات سياسي اين کشور نقش داشته‌اند.

معرفي کتاب

تاريخ سياسي عراق پس از سقوط صدام حسين (از 2033 تا 2020) مشتمل بر پنج فصل است. مولف در فصل نخست به موضوعاتي همچون خلع سلاح عراق و اطلاعات پيش از جنگ، تمهيدات جنگ عليه عراق، جبهه ائتلاف به عراق، اعدام صدام حسين، عراق پس از حمله جبهه ائتلاف، حکومت ائتلاف موقت و گروه بازرسان عراق و لوئيس پل برمر حاکم غيرنظامي عراق مي‌پردازد.

فصل دوم اين اثر با عنوان عراق در عصر شوراي حکومت انتقالي، مباحثي چون اسامي و سوابق اعضاي شوراي انتقالي عراق، گروه‌هاي اصلي مسلح در عراق از 2003 تا 2011، محمد بحرالعلوم، اولين شوراي حکومتي عراق، ابراهيم جعفري رييس شوراي حکومتي و دولت انتقالي، احمد چلبي رييس شوراي حکومتي، اياد علاوي رييس دولت موقت، دولت موقت عراق، سيد عبدالعزيز حکيم رييس دولت انتقالي و ديگر روساي شوراي حکومتي را مورد بررسي قرار مي‌دهد. از ديگر مباحث مهم اين فصل مي‌توان به گسترش شورش‌هاي عراق در2004 ميلادي و عراق در 2005 ميلادي اشاره کرد.

عراق در عصر دولت قانون (از 20 مه 2006 تا اوت 2014) عنوان فصل سوم اين اثر است که در آن مباحث بااهميتي چون عراق در 2006، 2007، 2008، 2009 و 2010 را بررسي کرده است از ديگر عناوين اين فصل مي‌توان به تخريب حرم عسکريين، روز نگار وقايع، واقعيت کليدي اشغال عراق و عراق پس از جنگ اشاره کرد.

فصل چهارم اين کتاب با عنوان عراق در عصر بحران داعش(از اوت 2014 تا اکتبر 2018) نامگذاري شده است. مولف در اين فصل که يکي از مهم‌ترين فصل هاي کتاب هم به شمار مي‌رود به مباحث مهمي همچون حکومت اسلامي عراق و شام با نام اختصاري داعش، عمليات داعش براي حمله به ميادين نفتي دياله، اقدامات داعش در شمال عراق، حشد شعبي، عراق 2015، از ائتلاف آمريکايي تا پايان ناخوش داعش، عراق در 2016، مهم ترين وقايع عراق در 2017 و انتخابات هاي اين کشور و به مباحثي پيرامون برخي از روساي جمهور اين کشور مي‌پردازد.

آخرين فصل از اين کتاب عراق در عصر اعتراضات نام دارد. مولف در اين فصل دوره نخست وزيري عادل عبدالمهدي، اعتراضات در عراق؛ زمينه ها و پيامدهاي آن در 2019، دلايل داخلي اعتراضات در عراق، نقش بازيگران خارجي در اين اعتراضات را مورد کاوش قرار داده است. از ديگر مهم‌ترين مطالب اين فصل مي‌توان به روابط ايران و عراق در 2019، تحولات عراق در اين سال، کابينه مصطفي الکاظمي و وزراي اين دولت و رويدادهاي مهم عراق در 2020 را مي‌توان نام برد.

نکات مثبت و اهميت کتاب

تاريخ سياسي عراق پس از سقوط صدام حسين از جمله نخستين کتاب‌هاي نظام مند و جامع در خصوص اوضاع سياسي عراق از 2003 تا 2020 ميلادي است، زيرا تاکنون پژوهشگران به دليل کمبود منابع به اين بازه زماني توجه نکرده بودند اما مولف اين اثر با استفاده از سايت هاي مختلف و معتبر اينترنتي و روزنامه ها اين مشکل را رفع کرده و اثري جامع را خلق کرده است.

کتاب معرفي شده به فراز و فرود سياسي و اجتماعي يکي از مهم ترين همسايگان ايران پرداخته و روايتي پيوسته از رويدادهاي مهم سياسي عراق در بازه زماني خاصي را ارايه کرده است. بدون شک ضرورت دارد که ايرانيان به ويژه دانشجويان رشته تاريخ و علوم سياسي به خوبي از اين کشور آگاهي داشته باشند به نظر مي رسد که اين کتاب مي‌تواند نقش مهمي در تنوير آگاهي مردم ايفا کند. بنابراين اين اثر تاليفي مناسب و پراهميت براي دانشجويان رشته تاريخ و به ويژه گرايش مطالعات عراق و علوم سياسي است.

نويسنده دلايل و پيامدهاي مهم ترين جنگ ها و اعترضات اين کشور را مورد بررسي قرار داده و آن را توضيح داده است. روش به کار رفته از طرف مولف به صورت توصيفي و تحليلي است. البته نويسنده همان گونه که خود در مقدمه اشاره مي‌کند با مشکل منابع روبه رو بوده و بيشتر مطالب کتاب مربوط به استفاده از سايت ها و شامل توصيفات و تحليل هاي نويسنده است.

به طور کلي نويسنده شمه‌اي از علت‌ها، پيامدها و سير رويدادها عراق ميان سال هاي 2003 تا 2020 را در اختيار خواننده مي‌گذارد. همچنين بايد اذعان داشت که نويسنده قلمي ساده و روان را در نگارش کتاب حاضر به کار برده که به راحتي حتي براي خواننده غير متخصص هم قابل درک و فهم است.

علاوه بر اين نکته هاي مثبت، لازم به ذکر است که اگر نويسنده در پايان کتاب تصويرهايي از رييسان جمهور عراق و ديگر اتفاقات و شخصيت هاي مهم اين کشور مي‌آورد يا در پانويس کتاب در خصوص برخي از اسامي توضيحاتي ارايه مي داد، بدون شک به غناي کار افزوده مي‌شد. نداشتن فهرست اعلام از ديگر نکات منفي در اين کتاب بود که بايد بدان اشاره شود.

منابع:

1-تاريخ سياسي عراق از 1920 تا سال2003 ميلادي، مرتضي اکبري، انتشارات هاوار: مقدمه کتاب.