شهادت آیت‌الله مدرس و روز مجلس

شهيد‌ آيت‌الله سيدحسن مدرس در سال 1287 قمري به دنيا آمد. او تحصيل خود را در علوم ديني در اصفهان، سامرا و نجف در محضر بزرگاني چون آيت‌الله ميرازي شيرازي، صاحب فتواي تحريم تنباکو و ... تا درجه اجتهاد ادامه داد؛ آنگاه به اصفهان مراجعت کرده و مشغول تدريس فقه و اصول شد.

 ايشان در جريانات مربوط به نهضت مشروطه به سمت سياست روي آورد. مرحوم مدرس در اين باره گفته است: «بعد از مراجعت از عتبات، در اصفهان فقط از امورات اجتماعيه، مباحثه و تدريس اختيار کرده بودم، تا زمان انقلاب استبداد به مشروطه، مجبورا اوضاع ديگري پيش آمد». فعاليت سياسي ايشان با عضويت در انجمن ايالتي اصفهان آغاز مي‌شود و با انتخاب او به عنوان يکي از پنج تن علماي منتخب، براي دوره دوم قانون‌گذاري مجلس، در تاريخ 1289 شمسي، چهره‌ سياسي او شناخته‌تر مي‌شود. مدرس در اين مجلس نقش خود را به خوبي ايفا کرد. وي در دوره سوم نيز از طرف مردم تهران به نمايندگي انتخاب شد؛ ولي اين مجلس به علت فشار خارجي و آغاز جنگ اول جهاني يکسال بيشتر دوم نياورد. مدرس از چهره‌هاي سرشناس کميته دفاع ملي بود که جهت جلوگيري از پيشرفت نيروهاي روسيه تزاري به سمت پايتخت به قم مهاجرت کردند. او سپس عازم اصفهان، کرمانشاه، عراق، ترکيه و سوريه گرديد و پس از دو سال به ايران بازگشت. با امضاي قرارداد 1919 وثوق‌الدوله، مدرس به مخالفت برخاست و با اين قرارداد ننگين به شدت مخالفت کرد و اجازه نداد ايران بين اجانب تقسيم شود. پس از کودتاي رضاخان و سيد ضياءالدين طباطبايي در سوم اسفند 1299، مدرس همراه بسياري از مليون و مبارزان دستگير شد و تا پايان عمر کابينه سياه سيد ضياءالدين طباطبايي در قزوين زندان بود. پس از آزادي به نمايندگي مردم تهران در مجلس چهارم انتخاب شد و به عنوان نايب رييس مجلس و رهبري اکثريت مجلس برگزيده شد. دوره پنجم مجلس در سال 1302 افتتاح شد و در اين دوران پر اهميت تاريخ مشروطه که با تغيير سلسله قاجاريه و روي کار آمدن رضاخان همراه بود، مدرس رهبري اقليت مجلس را بر عهده داشت. رضاخان که به دنبال حذف قاجار و حاکميت خود بود، طرح جمهوري را مطرح کرد اما وجود مدرس و رفقاي او در مجلس که فراکسيون اقليت را تشکيل مي‌دادند، مانع از به سرانجام رسيدن طرح جمهوري رضاخاني گرديد. يکي از وقاع مهم مجلس پنجم استيضاح رضاخان، توسط مدرس بود؛ اما، رضاخان توانست با فريب و نيرنگ، مقدمات تصويب انقراض قاجاريه را فراهم کند و در تاريخ 9 آبان 1304 اين کار را عملي کرد و خود به پادشاهي ايران رسيد. رضاخان در طي برگزاري انتخابات مجلس هفتم، اجازه نداد مدرس به مجلس راه يابد و ابتدا مدتي او را خانه‌نشين کرد و سپس در 16 مهر 1307 دستگير و به دامغان و مشهد و سپس به خواف تبعيد کرد. شهيد مدرس 7 سال در خواف توسط مأموران تحت نظر بود و در 22 مهر 1316 از خواف به کاشمر منتقل شد. در اين زمان رضاخان دستور قتل مدرس را به رييس شهرباني کاشمر داد ولي او به اين کار تن نداد و در نتيجه اين مأموريت به جهانسوزي، متوفيان و خلج واگذار شد. آنها در شب دهم آذر 1316 برابر با 27 رمضان 1356 قمري به سراغ آن عالم رباني رفتند و او را به شهادت رساندند و جنازه را مخفيانه به خاک سپردند. قبر شهيد مدرس پس از شهريور 1320 و خروج رضاخان از ايران، توسط اهالي محل شناسايي و مشخص گرديد.